Kể từ khi Hà Nội thực hiện thí điểm thành lập lực lượng TTXD cấp quận, phường, xã, đến nay lực lượng này có khoảng 1.600 người, có lúc lên đến hơn 1.700 người. Do thí điểm kéo dài, trong khi Luật Thanh tra quy định TTXD chuyên ngành chỉ có hai cấp là cấp bộ và cấp sở nên theo Nghị định 26 có hiệu từ ngày 15/5/2013, lực lượng TTXD cấp quận, huyện được gọi là các đội thanh tra trực thuộc Thanh tra Sở Xây dựng. Đồng nghĩa với việc, TTXD cấp xã phường, quận, huyện bị dồn về một cấp.

Phân cấp chưa hợp lý

Mô hình này phù hợp với Luật Thanh tra nhưng không phù hợp thực tế quản lý TTXD của địa phương có tốc độ thị hóa cao như Hà Nội. Bởi để kịp thời phát hiện, ngăn chặn hành vi vi phạm cần thiết phải có TTXD cấp cơ sở. Đã có rất nhiều trường hợp công trình vi phạm được lực lượng TTXD phát hiện nhưng không được các cấp chính quyền xử lý dứt điểm, thậm chí còn làm ngơ, hợp thức hóa sai phạm.

Hà Nội lúng túng với mô hình quản lý lực lượng TTXD. Ảnh minh họa

Tháng 7/2016, UBND Thành phố Hà Nội quyết định giao chủ tịch UBND các quận, huyện, thị xã chỉ đạo, điều hành trực tiếp đội TTXD trên địa bàn thực hiện nhiệm vụ quản lý trật tự xây dựng từ ngày 1/9/2016. Sở Xây dựng chịu trách nhiệm chỉ đạo về chuyên môn, nghiệp vụ; quản lý biên chế, bổ nhiệm nhân sự, trả lương và các chế độ khác theo quy định về hoạt động của TTXD. Tuy mới thực hiện, nhưng theo một số đánh giá, việc phân cấp trên vẫn “nửa vời”, khó quy trách nhiệm của TTXD. 

Theo đánh giá của ông Nguyễn Hoài Nam, Trưởng Ban pháp chế HĐND thành phố Hà Nội, lực lượng TTXD hiện rất đông nhưng đang có sự phân cấp chưa hợp lý, nên hiệu quả công việc chưa cao. Thành phố đã rà soát lại đội ngũ TTXD, điều chỉnh quy chế phối hợp với việc giao cho quận, huyện chỉ đạo, điều hành trực tiếp để phù hợp với Luật Thanh tra. Tuy nhiên, biên chế vẫn do Sở quản lý nên hoạt động theo mô hình này chưa hiệu quả.

Ai sẽ quản 1.600 thanh tra xây dựng?

Qua giám sát về thực hiện Nghị quyết của HĐND thành phố về tổng biên chế hành chính năm 2016, nhiều quận, huyện đều chung kiến nghị thành phố cần phân cấp toàn diện, thống nhất cả con người cũng như công việc đối với lực lượng TTXD cho chính quyền địa phương.

Đại diện Ban pháp chế HĐND thành phố Hà Nội cho biết: Phương án được nhiều quận, huyện đồng tình là đưa TTXD về làm bộ phận của Phòng Quản lý đô thị. Bởi đối chiếu với Luật Tổ chức chính quyền địa phương, cán bộ phòng Quản lý đô thị có quyền lập biên bản vi phạm trật tự xây dựng đô thị - chức năng hoạt động như hiện tại mà thanh tra xây dựng đang thực hiện, đó là được quyền kiểm tra, lập biên bản, thiết lập hồ sơ vi phạm và kiến nghị UBND các cấp xử lý. Vì vậy, việc kiến nghị bàn giao toàn bộ biên chế đội ngũ TTXD vào phòng Quản lý đô thị các quận, huyện là hợp lý”.

Bàn về vấn đề giải pháp, Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng, để giảm thiểu tình trạng vi phạm trật tự xây dựng, ngoài việc điều chỉnh chính sách, mô hình quản lý điều hành TTXD, Hà Nội cần nghiêm túc hơn trong xem xét trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân thiếu tinh thần trách nhiệm, buông lỏng quản lý, thậm chí có biểu hiện tiếp tay cho sai phạm. 

Ông Võ phân tích: “Mục tiêu của thành phố là siết chặt việc quản lý đô thị, tiến đến đẩy lùi vi phạm trật tự xây dựng thông qua việc gắn trách nhiệm với người đứng đầu chính quyền. Tuy nhiên, thực tế việc xử lý vi phạm trật tự xây dựng những năm qua vẫn do UBND quận, huyện, thị xã trực tiếp xử lý. Nếu thành phố không xây dựng chế tài xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu, thì việc chuyển giao TTXD từ Sở Xây dựng về UBND quận, huyện, thị xã trực tiếp quản lý và điều hành vẫn chỉ dừng lại ở việc thay “bình mới” cho “rượu cũ” mà thôi. Mục tiêu đẩy lùi vi phạm trật tự xây dựng đang diễn ra phức tạp tại nhiều khu vực sẽ rất khó hoàn thành”.

Trong khi đó một vị cán bộ Thanh tra Bộ Xây dựng khi đề cập vấn đề này khẳng định, chỉ cần một nửa trong số 1.600 TTXD của Hà Nội làm việc hết trách nhiệm, xử lý nghiêm vi phạm ngay từ đầu thì không có chuyện công trình vi phạm nhiều như hiện nay. “Với vai trò của mình, nếu lực lượng TTXD, chính quyền sở tại làm hết trách nhiệm thay vì chụm vào hợp thức hóa sai phạm, làm theo yêu cầu của chủ đầu tư thì không bao giờ xử lý hết sai phạm. Còn việc 1.600 TTXD ở đâu, ai quản lý không phải là vấn đề quan trọng”, vị cán bộ này nói.